- گروه : فرهنگی
- شماره : 10051
تهران نیوز گزارش می‌دهد؛
قلعه گبری سلمان آباد؛ میراثی که سخن می‌گوید
قلعه گبری سلمان آباد، یادگاری ملموس از لایه‌های تاریخی سکونت و گذار فرهنگی در منطقه حسن‌آباد از توابع بخش فشافویه، این روزها بار دیگر موردتوجه شهروندان، پژوهشگران محلی و دوستداران میراث تاریخی قرار گرفته است.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «تهران نیوز»، در دل دشت‌های جنوبی تهران، قلعه گبری سلمان آباد در حسن‌آباد فشافویه به‌عنوان یکی از گنجینه‌های پنهان تاریخ محلی، سال‌هاست چشم‌انداز اهالی و پژوهشگران را به خود معطوف کرده است.
این محوطه تاریخی که ترکیبی از بقایای دیوارها و پایه‌های آجری و نشانه‌هایی از سکونت دیرین را در خود جای‌داده، نمایانگر لایه‌هایی از زیست و معماری بومی منطقه است و امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه علمی و حفاظتی است تا صدای تاریخش برای نسل‌های آینده شنیده بماند.
پیشینه و موقعیت مکانی
قلعه گبری سلمان آباد در بخش جنوبی شهرستان ری و در حوزه جغرافیایی حسن‌آباد واقع شده است. نامِ «گبری» و «قلعه» نشان‌دهنده قدمتی است که با روایات محلی و شواهد بصری در سازه‌هایی با دیواره‌های سنگی، پایه‌های آجری و آثار مدفون در اطراف آن نمایان می‌شود.
ساکنان محلی این محوطه را میراثی می‌دانند که بازمانده از دوره‌های پیشین سکونت در دشت‌های پیرامون تهران است و همواره به‌عنوان نقطه‌ای باهویت تاریخی تثبیت‌شده در خاطره جمعی منطقه حضور داشته است.
ویژگی‌های معماری و شاخصه‌های محوطه
قلعه گبری سلمان آباد مجموعه‌ای است که در آن عناصر معماری ساده و بومی دیده می‌شود؛ دیوارهایی با سنگ و آجر، فضاهای مستطیل‌شکل و بقایای فونداسیون‌هایی که گویا نشانگر اتاق‌ها و فضاهای داخلی یک مرکز بودند.
در پیرامون قلعه نشانه‌هایی از گذرگاه‌ها، خاک‌برداری‌های کوچک و قطعات سفال یا مصالح ساختمانی به چشم می‌خورد که می‌تواند راهنمای کارشناسان برای تعیین بازه زمانی و کاربری‌های سابق این مجموعه باشد.
علاوه بر این، قرارگیری قلعه در تلاقی مسیرهای محلی و دسترسی آسان ساکنان منطقه، موقعیتی ایجاد کرده تا این محوطه همواره در معرض دید و حفاظتِ نیمه محلی قرار گیرد.
اهمیت فرهنگی و اجتماعی
برای ساکنان حسن‌آباد و روستاهای اطراف، قلعه گبری تنها یک اثر سنگی یا آجرچین نیست؛ بلکه محلی برای انتقال روایت‌های محلی، خاطرات شفاهی و نوعی تعلق قومی - محلی است.
این اثر می‌تواند به‌عنوان نقطه اتکا در برنامه‌های آموزشی محلی، گشت‌های گردشگری فرهنگی و فعالیت‌های پژوهشی دانشگاهی ایفای نقش کند.
احیای چنین محوطه‌هایی به ارتقای آگاهی عمومی نسبت به تاریخ محلی و تقویت اقتصاد گردشگری روستایی کمک می‌کند.
وضعیت کنونی و چالش‌ها
باوجود اهمیت تاریخی، وضعیت نگهداری قلعه گبری سلمان آباد نگران‌کننده توصیف می‌شود. فرسایش دیواره‌ها، تخریب بخشی از سازه‌ها بر اثر عوامل طبیعی، برداشت‌های غیرمجاز مصالح و نفوذ ساخت‌وسازهای غیررسمی در اطراف محوطه، از جمله تهدیدهایی هستند که در مخاطرات بیرونی جای می‌گیرند.
علاوه‌برآن، نبود مطالعات باستان‌شناسی مفصل و کمبود منابع مالی و برنامه‌ریزی منسجم، مانع از ایجاد طرح‌های حفاظتی و مرمتی هدفمند شده است.
نیاز به مطالعات علمی و حفاظت سازمان‌یافته
کارشناسان میراث‌فرهنگی محلی و پژوهشگران حوزه تاریخ محلی بارها تأکید کرده‌اند که آغاز یک مطالعه باستان‌شناسی، مستندسازی دقیق، نقشه‌برداری و تهیه گزارشِ جامع از وضعیت کنونی اولین گام لازم برای تدوین برنامه حفاظت است.
این مطالعات باید با همکاری اداره میراث‌فرهنگی شهرستان، دانشگاه‌های مرتبط، و مشارکت جامعه محلی برنامه‌ریزی شود تا هم داده‌های علمی فراهم گردد و هم راهکارهای حفاظت مبتنی بر توان محلی و پایداری اجتماعی تدوین شود.
پتانسیل گردشگری فرهنگی و اقتصاد محلی
استفاده مسئولانه و برنامه‌ریزی‌شده از قلعه گبری می‌تواند به‌عنوان محرکی برای توسعه گردشگری فرهنگی در حسن‌آباد و روستاهای اطراف مطرح شود.
مسیرهای پیاده‌روی فرهنگی، تابلوهای معرفی، معرفی در نقشه‌های گردشگری محلی و برگزاری رویدادهای فرهنگی - تاریخی در قالب روزهای میراث محلی، نمونه اقداماتی هستند که ضمن احترام به ارزش علمی محوطه، امکان فراهم‌آوردن درآمدهای خرد برای ساکنان محلی را نیز فراهم می‌کنند.
نقش جامعه محلی و آموزش حفاظتی
تجربه‌های موفق در مناطق دیگر نشان می‌دهد که مشارکت فعال ساکنان بومی در حفاظت از محوطه‌های تاریخی، مؤثرترین روش برای جلوگیری از آسیب‌های غیرقابل‌بازگشت است.
آموزش شهروندی درباره اهمیت میراث، ایجاد گروه‌های داوطلب نگهبانِ محوطه و فراهم‌کردن مشوق‌هایی برای مالکین زمین‌های پیرامون می‌تواند ضریب امنیت و مراقبت از قلعه را بالا ببرد.
پیشنهادهای عملی برای گام‌های بعدی
- انجام مطالعات باستان‌شناسی سطحی و نقشه‌برداری کامل محوطه برای تعیین وسعت و دوره‌های تاریخی مرتبط.
- تهیه یک طرح حفاظتی کوتاه‌مدت برای جلوگیری از تخریب‌های فوری (پوشش حفاظتی، واپایش رفت‌وآمد و جلوگیری از برداشت مصالح).
- تدوین برنامه مشارکتی با حضور اداره میراث‌فرهنگی، دهیاری حسن‌آباد، نهادهای آموزشی و انجمن‌های محلی برای مرمت و معرفی قلعه.
- گنجاندن قلعه در مسیرهای گردشگری فرهنگی شهرستان و تولید محتوای اطلاع‌رسانی برای بازدیدکنندگان.
- آموزش و توانمندسازی شهروندان محلی درباره مراقبت از میراث و نقش آن در اقتصاد محلی.
جمع‌بندی
قلعه گبری سلمان آباد ظرفیتِ ترکیب پژوهش علمی، حفاظت میراث و احیای فرهنگی را در خود دارد. این محوطه تاریخی، باوجود آسیب‌ها و تهدیدهای کنونی، می‌تواند محور یک برنامه محلی - منطقه‌ای برای شناساندن تاریخِ ازیادرفته و به‌کارگیری سرمایه‌های انسانی منطقه باشد.
حفاظت از چنین یادگارهایی نه‌تنها وظیفه دستگاه‌های رسمی است، بلکه نیازمند همدلی و اقدام مشترک ساکنان، نهادهای فرهنگی و فعالان مدنی است تا این میراث برای نسل‌های آینده حفظ و قابل خوانش باقی بماند.
در خاتمه لازم است مسئولان شهری و استانی، سازمان میراث‌فرهنگی و نهادهای مرتبط، همراه با انجمن‌های محلی و فعالان اجتماعی، این موضوع را در اولویت برنامه‌ریزی قرار دهند و با تخصیص منابع مالی، فراهم‌سازی زیرساخت‌های حفاظتی و پیگیری حقوقیِ تثبیت مالکیت و حریم، زمینه اجرای طرح‌های مرمتی و آموزشی را فراهم کنند تا قلعه گبری سلمان آباد نه‌تنها به‌عنوان یک نشانه تاریخی حفظ شود، بلکه به نمادی زنده از هویت محلی و منبعی پایدار برای توسعه فرهنگی و اقتصادی منطقه تبدیل گردد.
انتهای خبر/*
لینک کوتاه خبر
نظر / پاسخ از
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نفری باشید که نظر می‌گذارید!
