به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «تهران نیوز»، سید امین کشاورز کارشناس‌ ارشد حقوق بین‌الملل، فعال سیاسی و مدرس سواد رسانه در یادداشتی نوشت: پیام آیت‌الله خامنه‌ای به مناسبت 100 سالگی حوزه علمیه قم، سندی راهبردی است که نه‌تنها به بازخوانی نقش تاریخی این نهاد در تحولات ایران و جهان اسلام می‌پردازد، بلکه نقشه راهی برای آینده آن در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی ارائه می‌دهد. این پیام، با نگاهی تاریخی، تحلیلی و آینده‌نگرانه، حوزه قم را به‌عنوان کانون مقاومت، علم و تربیت معرفی کرده و انتظارات از آن را در پنج محور کلیدی (مرکز علمی، تربیت نیروی کارآمد، خط مقدم مقابله با دشمن، تبیین نظامات اجتماعی، و نوآوری تمدنی) تبیین می‌کند. در ادامه، تحلیلی از این بیانات ارائه می‌شود که به ابعاد تاریخی، محتوایی و راهبردی آن می‌پردازد.

۱. بستر تاریخی: حوزه قم، ستاره‌ای در شب تاریک استعمار

آیت‌الله خامنه‌ای با توصیف فضای تیره‌ و تار غرب آسیا در اوایل قرن چهاردهم هجری شمسی، زمینه ظهور حوزه قم را به تصویر می‌کشند. این دوره، با دخالت‌های استعماری انگلیس و فرانسه، سرکوب علما و ایجاد رژیم‌های دست‌نشانده (مانند رضاخان در ایران، پادشاهی‌های دست‌نشانده در عراق و شامات و زمینه‌سازی برای رژیم صهیونیستی) مشخص می‌شود. در چنین شرایطی، هجرت آیت‌الله عبدالکریم حائری به قم و احیاء حوزه علمیه، نقطه عطفی است که به تعبیر ایشان، «دست قدرت الهی» آن را رقم زد.

این بخش از بیانات، چند پیام کلیدی دارد:

نقش علما در مقاومت: حوزه قم از بدو تأسیس، نه‌تنها یک نهاد آموزشی، بلکه پایگاه مقاومت در برابر استعمار و استبداد بود. این نقش با پرورش شخصیت‌هایی مانند امام خمینی به اوج خود رسید.

تاب‌آوری در برابر فشار: تأکید بر پایداری حوزه در برابر فشارهای رضاخانی، نشان‌دهنده ظرفیت این نهاد برای بقا و رشد در شرایط بحرانی است.

ریشه‌های تمدنی: حوزه قم، با تکیه بر میراث علمی شیعه و تجربه‌های پیشین (مانند حوزه‌های سامرا و اراک)، به نهالی تبدیل شد که بعدها میوه‌هایی چون انقلاب اسلامی را به بار آورد.

این تحلیل تاریخی، حوزه قم را به‌عنوان یک نهاد پویا و تأثیرگذار معرفی می‌کند که در بزنگاه‌های حساس، توانسته است جریان‌ساز باشد.

۲. بازتعریف حوزه علمیه: از آموزش تا تمدن‌سازی

یکی از نقاط مهم بیانات، ارائه تعریفی جامع و چندبعدی از حوزه علمیه است. برخلاف برداشت‌های سنتی که حوزه را صرفاً یک مرکز آموزشی می‌دانند، آیت‌الله خامنه‌ای آن را مجموعه‌ای با کارکردهای علمی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و تمدنی معرفی می‌کنند. این تعریف، انتظارات از حوزه را به سطحی فراتر از فتوا یا تربیت طلاب ارتقا می‌دهد و آن را مسئول هدایت جامعه، مقابله با تهدیدات جهانی و طراحی الگوهای تمدنی می‌داند.

محورهای کلیدی تعریف حوزه:

مرکز علمی: حوزه قم وارث سرمایه عظیم علمی شیعه در فقه، کلام، فلسفه و حدیث است. اما برای پاسخگویی به نیازهای امروز، باید فقه را پویاتر کرده و با علوم انسانی معاصر تعامل کند.

تربیت نیروی کارآمد: حوزه باید مبلغینی تربیت کند که با نیازهای فکری و فرهنگی جامعه (به‌ویژه جوانان) آشنا باشند و توانایی اقناع و گفتگوی مؤثر داشته باشند.

خط مقدم تقابل با دشمن: حوزه همواره در برابر استعمار و استبداد پیشرو بوده و باید این نقش جهادی را حفظ کند.

تبیین نظامات اجتماعی: حوزه موظف است الگوهای اسلامی برای نظام‌های سیاسی، اقتصادی، قضایی و خانوادگی ارائه دهد.

نوآوری تمدنی: مهم‌ترین انتظار، مشارکت حوزه در ترسیم و تبیین تمدن اسلامی به‌عنوان جایگزین تمدن مادی غرب است.

این بازتعریف، حوزه را از یک نهاد سنتی به یک بازیگر فعال در عرصه‌های جهانی تبدیل می‌کند و مسئولیت آن را در برابر چالش‌های مدرن (مانند جهانی‌سازی، تهاجم فرهنگی و نظام سلطه) برجسته می‌سازد.

۳. چالش‌ها و موانع پیش‌رو

بیانات به صراحت به برخی چالش‌های کنونی حوزه اشاره دارند که مانع تحقق جایگاه «پیشرو و سرآمد» آن می‌شوند:

طولانی بودن دوره‌های آموزشی: استفاده از متون پیچیده در مراحل ابتدایی، زمان آموزش را طولانی کرده و بهره‌وری را کاهش می‌دهد.

عدم اولویت‌بندی فقهی: تمرکز بر موضوعات کم‌اهمیت یا مهارت‌های مقدماتی، ذهن فقها را از مسائل کلان (مانند نظام سیاسی و اقتصادی) منحرف می‌کند.

ضعف در تبلیغ مدرن: حوزه در برابر سیل القائات رسانه‌ای و مجازی، ابزارها و روش‌های کافی برای تبلیغ مؤثر ندارد.

فاصله با مردم: کاهش ارتباط صمیمی با جامعه، به‌ویژه نسل جوان، از نقاط ضعف حوزه است.

تأثیر القائات منفی: برخی جریانات سعی دارند طلاب را با القای ناامیدی از آینده، از مسیر جهادی منحرف کنند.

این چالش‌ها نشان‌دهنده ضرورت تحول در ساختار آموزشی، تبلیغی و مدیریتی حوزه است تا بتواند با سرعت تحولات جهانی همگام شود.

۴. راهبردهای پیشنهادی: نقشه راه برای حوزه پیشرو

 آیت‌الله خامنه‌ای با ارائه توصیه‌های عملی، نقشه راهی برای تحول حوزه ارائه می‌دهند. این راهبردها به سه سطح ساختاری، آموزشی و فرهنگی تقسیم می‌شوند:

الف. تحول ساختاری

استقلال در اعطای مدارک: حوزه باید خود مدارک تحصیلی را صادر کند، اما می‌تواند آن‌ها را با استانداردهای جهانی (مانند کارشناسی و دکتری) هماهنگ سازد.

مدیریت القائات منفی: مدیران حوزه باید با تدبیر، روحیه امید و اعتمادبه‌نفس را در طلاب تقویت کنند.

تقویت ارتباط با مردم: برنامه‌ریزی برای حضور فعال فضلا در میان مردم و ایجاد رابطه صمیمی با آن‌ها.

ب. تحول آموزشی

اصلاح برنامه‌های درسی: تدوین متون آموزشی متناسب با نیازهای طلاب، به‌جای استفاده از کتب پیچیده در مراحل اولیه.

تمرکز بر فقه پویا: اولویت دادن به موضوعات کلان مانند نظام سیاسی، اقتصادی، عدالت، و روابط بین‌الملل.

تقویت علوم عقلی و تفسیر: گسترش دروس فلسفه، کلام و تفسیر قرآن برای عمق‌ بخشی به معارف دینی.

آموزش مهارت‌های تبلیغی: تربیت مبلغینی که با رسانه‌های مدرن، گفتگوی اقناعی و نیازهای فکری جامعه آشنا باشند.

ج. تحول فرهنگی و اخلاقی

تأکید بر تهذیب نفس: اخلاص، زهد، و دوری از وسوسه‌های مادی به‌عنوان پیش‌نیاز تأثیرگذاری مبلغان.

روحیه جهادی: ترویج فرهنگ مجاهدت فرهنگی و سیاسی در برابر تحجر و انزواطلبی.

خوش‌بینی به نسل جوان: تعامل با جوانان با نگاه مثبت و پرهیز از قضاوت‌های غیرواقع‌‌بینانه.

این راهبردها، ترکیبی از اصلاحات داخلی و تعامل فعال با جامعه را پیشنهاد می‌دهند که می‌تواند حوزه را به نهادی پیشرو و اثرگذار تبدیل کند.

۵. چشم‌انداز تمدنی: حوزه و آرمان تمدن اسلامی

مهم‌ترین بخش بیانات، دعوت حوزه به مشارکت در ساخت تمدن نوین اسلامی است. این تمدن، مبتنی بر توحید، عدالت، آزادی و تکریم انسان، در نقطه مقابل تمدن مادی غرب قرار دارد که با استعمار، ظلم، فساد، و نابرابری مشخص می‌شود. حوزه در این چشم‌انداز دو نقش کلیدی دارد:

ترسیم خطوط تمدن اسلامی: با بهره‌گیری از فقه، فلسفه، و کلام برای ارائه الگوهای اجتماعی و حکومتی.

فرهنگ‌سازی و تبلیغ: ترویج این الگوها در سطح جامعه و جهان به‌عنوان مصداق «بلاغ مبین».

این دعوت، حوزه را از یک نهاد محلی به بازیگری جهانی ارتقاء می‌دهد که می‌تواند در برابر نظام سلطه و فرهنگ انحرافی غرب، الگویی بدیل ارائه کند. تأکید بر همکاری با دانشگاه نیز نشان‌دهنده نگاه واقع‌ بینانه به ضرورت هم‌افزایی نهادهای علمی در این مسیر است.

۶. پیام‌ها و دلالت‌های سیاسی-اجتماعی

بیانات آیت‌الله خامنه‌ای فراتر از یک سخنرانی حوزوی، پیامی سیاسی و اجتماعی به جامعه ایران و جهان اسلام دارد:

هشدار به تحجر: انتقاد از جریان‌هایی که حوزه را به انزوا و جدایی از سیاست دعوت می‌کنند، هشداری به نفوذ فکری دشمن است.

تأکید بر مردم‌‌محوری: تقویت ارتباط حوزه با مردم، نشان‌دهنده اهمیت سرمایه اجتماعی در حفظ نظام اسلامی است.

جهان‌‌شمولی انقلاب: دعوت به تمدن‌‌سازی  پیامی به جهان اسلام برای عبور از انفعال و ارائه الگویی جهانی است.

خوش‌بینی به آینده: تأکید بر عزت کنونی اسلام و شیعه، روحیه‌ای امیدبخش به طلاب و جامعه تزریق می‌کند.

جمع‌بندی

پیام آیت‌الله خامنه‌ای حوزه علمیه قم را به‌عنوان شجره طیبه‌ای معرفی می‌کند که از دل سختی‌ها برخاسته و به کانون انقلاب اسلامی و مقاومت در برابر استعمار تبدیل شده است. با این حال، برای حفظ این جایگاه و تحقق آرمان‌های بزرگ‌تر مانند تمدن‌سازی، حوزه نیازمند تحول در آموزش، تبلیغ و تعامل با جامعه است. این سخنرانی، هم یک تجلیل از گذشته پرافتخار حوزه است و هم یک فراخوان برای آینده‌ای پیشرو که در آن، حوزه نه‌تنها پاسدار میراث شیعه، بلکه معمار تمدن نوین اسلامی باشد.

انتهای پیام/