- گروه : فرهنگی
- شماره : 10054
در گفت‌وگو با کارشناس برنامه‌ریزی فرهنگی مطرح شد؛
جوان ایرانی؛ نگهبان هویت و فرهنگ ملی
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی فرهنگی، تأکید کرد: نسل جوان ایران در عین مواجهه با چالش‌های جهانی‌شدن، می‌تواند با خلاقیت، تفکر نقاد و تعهد اجتماعی، پاسدار آگاه هویت و ارزش‌های ملی باشد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «تهران نیوز»، در روزگاری که مرزهای فرهنگی در سایه جهانی‌شدن کمرنگ شده، جوان ایرانی در خط مقدم پاسداری از هویت ملی و ارزش‌های اصیل فرهنگی قرار دارد. نسلی است آگاه، پرسشگر و خلاق که به‌جای پذیرش بی‌چون‌وچرای روایت‌های رسمی، به‌دنبال کشف حقیقت و بازتعریف مفاهیم هویتی با زبان زمانه خویش است.
هرچند فشارهای اقتصادی، شکاف نسلی و هجوم رسانه‌ای، چالش‌هایی جدی برای این نسل ایجاد کرده، اما در دل همین چالش‌ها، فرصت‌های بزرگی نهفته است. هوش رسانه‌ای بالا، ذهن خلاق و روحیه مسئولیت‌پذیر جوانان می‌تواند پلی میان سنت و مدرنیته بسازد؛ پلی که در آن، ارزش‌های ایرانی و اسلامی با بیان نو و جذاب بازتاب می‌یابند.
حفظ هویت ملی تنها با شعار ممکن نیست، بلکه نیازمند اعتماد به نسل جوان و گفت‌وگوی واقعی میان نسل‌هاست. اگر به جوان اعتماد کنیم و میدان اندیشه و عمل را برای او فراهم آوریم، او نه‌تنها ادامه‌دهنده راه گذشته، بلکه خالق آینده‌ای درخشان برای ایران خواهد بود. به همین منظور گفت‌وگویی داشتیم با محمد صائبی کارشناس ارشد برنامه ریزی فرهنگی و رئیس اسبق روابط عمومی استانداری تهران که باهم می‌خوانیم.
تهران‌نیوز: آقای صائبی، در آغاز گفتگو بفرمایید از نگاه شما «هویت ملی و فرهنگی» چه جایگاهی در پویایی جامعه دارد و چرا حفظ آن برای نسل جوان اهمیت دارد؟
محمد صائبی: هویت، ستون فقرات هر جامعه است. همان‌طور که فرد بدون هویت شخصی دچار سردرگمی و از خودبیگانگی می‌شود، جامعه نیز بدون هویت فرهنگی و ارزشی نمی‌تواند مسیر توسعه متوازن را طی کند. هویت ملی، ترکیبی از باورها، زبان، آیین‌ها، تاریخ و ارزش‌هایی است که در طول قرن‌ها شکل گرفته و به مردم یک سرزمین احساس تعلق و معنا می‌بخشد.
در ایران، این هویت ریشه در فرهنگ ایرانی و آموزه‌های اسلامی دارد. اگر این پیوند تضعیف شود، جامعه به سمت نوعی آشفتگی فرهنگی و ازهم‌گسیختگی اجتماعی پیش می‌رود.
نسل جوان امروز، میراث‌دار این هویت است. در عین حال، آن‌ها در معرض شدیدترین موج‌های جهانی‌شدن و تحولات فناورانه قرار دارند. بنابراین، حفظ و بازتعریف آگاهانه‌ی هویت ملی در ذهن و رفتار نسل جوان، یک ضرورت است نه شعار.
تهران نیوز: بسیاری معتقدند نسل امروز با چالش‌های جدی در مسیر حفظ ارزش‌ها و آرمان‌های ملی روبه‌رو است. از دید شما مهم‌ترین این چالش‌ها چیست؟
صائبی: کاملاً درست است. جوان امروز در محیطی رشد یافته که با گذشته تفاوت بنیادین دارد. دسترسی آزاد به اطلاعات، رسانه‌های فراملی، تغییرات سبک زندگی و فشارهای اقتصادی، همگی بر هویت او اثر می‌گذارند. من چهار چالش اساسی را مهم‌تر می‌دانم:
۱. جهانی شدن و هجوم فرهنگی: اینترنت و رسانه‌های جهانی، فرهنگ‌های متنوعی را بدون مرز در اختیار جوانان قرار داده‌اند. اگرچه این فرصت آشنایی با جهان است، اما در صورت نبود سواد فرهنگی، ممکن است به سردرگمی هویتی و کمرنگ شدن مرزهای فرهنگی بینجامد.
۲. شکاف نسلی: تفاوت تجربیات و نگرش‌ها بین نسل جوان و والدین یا نسل انقلاب، موجب سوء‌تفاهم و گاهی تقابل ارزشی می‌شود. انتقال سینه‌به‌سینه‌ی تجربه‌ها دیگر مثل گذشته کار نمی‌کند و گفت‌وگو جای آن را نگرفته است.
۳. چالش‌های اقتصادی و معیشتی: مشکلات اشتغال، مسکن و آینده شغلی، ذهن و انرژی جوان را به مسائل بقا معطوف کرده است. وقتی دغدغه معیشت غالب شود، پرداختن به موضوعات فرهنگی و آرمانی دشوار می‌گردد.
۴. روایت‌گریزی و پرسشگری: نسل امروز روایت‌های رسمی را به سادگی نمی‌پذیرد. آن‌ها می‌خواهند حقیقت را خود کشف کنند. این ویژگی اگر درست مدیریت شود، فرصتی برای رشد فکری است، اما در صورت نبود اعتماد و گفت‌وگو، به بی‌باوری منجر می‌شود.
تهران نیوز: در کنار این چالش‌ها، چه ظرفیت‌هایی در نسل جدید می‌بینید که می‌تواند در مسیر حفظ هویت ملی مؤثر باشد؟
صائبی: به باور من، نسل امروز تنها با چالش روبه‌رو نیست، بلکه سرشار از فرصت است. چند ویژگی بارز دارد که اگر درست هدایت شود، موتور پویایی فرهنگی جامعه خواهد بود:
۱. هوش رسانه‌ای و فرهنگی بالا: جوان امروز در دنیای دیجیتال رشد کرده است و بهتر از هر نسل دیگری می‌تواند از رسانه برای ترویج هویت ملی و دینی استفاده کند؛ البته با زبانی خلاق و به‌روز.
۲. خلاقیت و نوآوری: نسل جدید می‌تواند مفاهیم ارزشی را در قالب‌های نوینی مانند فیلم کوتاه، بازی رایانه‌ای، پادکست، یا محتوای شبکه‌های اجتماعی بازآفرینی کند.
۳. درک جهانی‌تر: برخلاف تصور سنتی، آشنایی با فرهنگ‌های جهانی الزاماً تهدید نیست. وقتی جوان ایرانی از تفاوت‌ها و شباهت‌های فرهنگی آگاه می‌شود، دفاع از هویت خود را آگاهانه‌تر انجام می‌دهد.
۴. تعهد اجتماعی: با وجود همه مشکلات، بسیاری از جوانان در عرصه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی، داوطلبانه برای بهبود کشور تلاش می‌کنند. این روحیه مسئولیت‌پذیری بسیار ارزشمند است.
تهران نیوز: برای اینکه نسل جوان بتواند به‌طور آگاهانه حامل و حافظ هویت ملی باشد، چه اقداماتی باید در سطوح مختلف انجام شود؟
صائبی: راهکارها را در سه سطح می‌توان بررسی کرد: خانواده و جامعه، نظام آموزشی و فرهنگی، و سطح کلان حکمرانی.
الف) خانواده و جامعه
نخستین گام، بازسازی ارتباط میان نسل‌هاست. خانواده باید محیطی امن برای گفت‌وگو و پرسشگری باشد. جوان امروز نیاز دارد شنیده شود، نه صرفاً نصیحت بشنود. گفت‌وگوی صمیمانه و بدون قضاوت، کلید درک متقابل است.
در گام بعد، باید الگوهای معاصر و موفق را به نسل جوان معرفی کرد؛ جوانانی که در عین پایبندی به ارزش‌ها، در عرصه‌های علمی، هنری و بین‌المللی درخشیده‌اند.
و نکته سوم اینکه باید تهدید را به فرصت تبدیل کنیم. همان فضای مجازی که تهدید تلقی می‌شود، می‌تواند ابزار معرفی جذاب فرهنگ ایرانی-اسلامی باشد.
ب) نظام آموزشی و فرهنگی
بزرگ‌ترین اصلاح باید در روش آموزش باشد. آموزش ما هنوز حافظه‌محور و شعاری است. باید به سمت آموزش خلاق و نقادانه رفت، جایی که دانش‌آموزان در فرآیند فهم ارزش‌ها مشارکت کنند.
همچنین، روایت تاریخ و آرمان‌ها باید مستند، شفاف و چندصدایی باشد تا اعتماد جوانان جلب شود.
افزون بر آن، آموزش تفکر نقاد ضروری است تا جوان بتواند در فضای آشفته‌ی اطلاعاتی، حقیقت را از تحریف تشخیص دهد.
در نهایت، باید از تولیدات فرهنگی خلاقانه حمایت کرد؛ فیلم، موسیقی، ادبیات و بازی‌های دیجیتال با مضامین ارزشی و زبان جوان‌پسند، می‌توانند پلی میان سنت و مدرنیته بسازند.
ج) حکمرانی و مدیریت کلان
نسل جوان زمانی به ارزش‌ها وفادار می‌ماند که آینده‌ای روشن پیش روی خود ببیند. پس باید چشم‌اندازی امیدبخش ترسیم شود تا احساس کنند نقش و سهمی واقعی در آن دارند.
مشارکت دادن جوانان در تصمیم‌سازی‌ها، مسئولیت‌های اجرایی و اجتماعی، شرط اعتمادسازی است.
و در نهایت، شفافیت و پاسخگویی دولت‌ها و نهادها، اعتماد عمومی را تقویت می‌کند. وقتی جوان می‌بیند آرمان‌ها در عمل دنبال می‌شوند، باورش به آن‌ها ریشه‌دارتر خواهد بود.
تهران نیوز: در بخش دیگری از بحث، شما به تأثیر تغییرات فرهنگی بر خانواده اشاره کرده‌اید. این تغییرات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صائبی: تغییر در سبک زندگی خانواده‌ها یکی از عمیق‌ترین تحولات اجتماعی دوران معاصر است. فناوری‌های دیجیتال، رسانه‌های اجتماعی، شهرنشینی و تحولات اقتصادی، مفهوم سنتی خانواده را دگرگون کرده‌اند.
امروزه «خانه» دیگر فقط محل استراحت نیست؛ مرکز کار، تحصیل، تفریح و ارتباطات اجتماعی است. از سوی دیگر، افزایش اشتغال زنان و فشار اقتصادی، نقش‌های سنتی را بازتعریف کرده و تصمیم‌گیری‌ها را مشارکتی‌تر کرده است.
در الگوی ارتباطی نیز تحول بزرگی رخ داده است: ارتباطات از حالت سلسله‌مراتبی و آمرانه به شکل گفت‌وگومحور و دموکراتیک درآمده. البته گاه از این سو به آن‌سو افتاده و نوعی «فرزندسالاری» را رقم زده است.
از نظر تربیتی نیز، والدین امروز بیشتر بر استقلال و خلاقیت فرزندان تأکید دارند تا اطاعت صرف. مناسک و آیین‌های جمعی جای خود را به جشن‌های خصوصی و سبک‌های جدید گذران اوقات فراغت داده‌اند.
این تحولات، گرچه ممکن است نگرانی‌هایی ایجاد کند، اما لزوماً به معنای تضعیف خانواده نیست. بلکه نشانه‌ی سازگاری خانواده ایرانی با واقعیت‌های جدید است. مهم این است که میان ارزش‌های اصیل مانند احترام، وفاداری و مسئولیت‌پذیری با مقتضیات دنیای مدرن تعادل برقرار کنیم.
تهران نیوز: شما در مقالات‌تان تأکید کرده‌اید که فرهنگ خانواده پایه‌گذار فرهنگ عمومی جامعه است. لطفاً این پیوند را بیشتر توضیح دهید.
صائبی: دقیقاً همین‌طور است. خانواده نخستین نهاد اجتماعی‌سازی است؛ یعنی جایی که انسان، ارزش‌ها، هنجارها و رفتارهای مدنی را می‌آموزد. فرهنگ خانواده شامل مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، آداب و الگوهای رفتاری است که رفتار اعضا را شکل می‌دهد.
خانواده‌ای که بر احترام، گفت‌وگو، صداقت و تلاش بنا شده، فرزندانی تربیت می‌کند که در جامعه شهروندانی مسئول و قانون‌مدار خواهند بود. اما اگر خانواده دچار تنش، بی‌اعتمادی یا خشونت باشد، این آسیب به سطح جامعه سرایت می‌کند.
از این رو، خانواده سالم یعنی جامعه سالم، فرهنگ خانواده بر سرمایه‌های مختلف جامعه اثر می‌گذارد:
سرمایه فرهنگی: خانواده‌هایی که به مطالعه، هنر و دانش اهمیت می‌دهند، سطح فرهنگی جامعه را بالا می‌برند.
سرمایه اجتماعی: روابط مبتنی بر اعتماد و همیاری در خانواده، الگویی برای تعامل اجتماعی می‌شود.
سرمایه اقتصادی: آموزش فرهنگ کار، صرفه‌جویی و مسئولیت مالی در خانواده، پایه‌ی رشد اقتصادی کشور است.
در مقابل، جامعه نیز بر خانواده تأثیر می‌گذارد؛ از قوانین و سیاست‌های حمایتی گرفته تا رسانه‌ها، شرایط اقتصادی و تحولات فرهنگی. اگر سیاست‌ها و رسانه‌ها از خانواده حمایت نکنند، تداوم فرهنگ خانوادگی دشوار می‌شود.
تهران نیوز: با توجه به این تحولات، آیا می‌توان گفت فرهنگ خانواده ایرانی در معرض بحران است؟
صائبی: می‌توان گفت در معرض آزمون است، نه الزاماً بحران. خانواده ایرانی هنوز ریشه‌های عمیقی در عشق، معنویت و پیوندهای عاطفی دارد. اما چالش‌هایی مانند شکاف نسلی، فشار اقتصادی و تهاجم فرهنگی جهانی، تهدیدی جدی محسوب می‌شوند.
اگر خانواده‌ها مهارت‌های زندگی، گفت‌وگو و سازگاری را تقویت کنند، این تهدیدها تبدیل به فرصت می‌شوند.
باید یادمان باشد که خانواده قلب تپنده جامعه است. فرهنگ حاکم بر آن مانند رودخانه‌ای است که از خانه‌ها می‌گذرد و در دریای جامعه جاری می‌شود. جامعه‌ای که در آن خانواده‌ها بر پایه احترام، صداقت و آموزش استوار باشند، جامعه‌ای سالم و مقاوم در برابر بحران‌ها خواهد بود.
تهران نیوز: در پایان، اگر بخواهید در یک جمله پیام خود را به نسل جوان و خانواده‌های ایرانی بیان کنید، چه می‌گویید؟
صائبی: می‌گویم: «نسل جوان نه قربانی تغییرات، بلکه سرمایه اصلی پویایی فرهنگی ایران است.»
باید به آن‌ها اعتماد کرد، به حرفشان گوش داد و فضای بروز استعدادشان را فراهم کرد. اگر این نسل احساس کند شنیده و باور شده است، خود بهترین حافظ هویت و آرمان‌های ملی خواهد بود.
انتهای خبر/*
لینک کوتاه خبر
برچسب‌ها
نظر / پاسخ از
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نفری باشید که نظر می‌گذارید!
